ਪਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਲਈ ਤਰਸੇਗੀ ਧਰਤੀ, ਸੰਸਦ 'ਚ ਪੇਸ਼ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨੇ ਵਧਾਈ ਚਿੰਤਾ

ਦੇਸ਼ ਇਸ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸੰਕਟ ਦੇ ਮੁਹਾਨੇ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਨਾ ਕੋਈ ਸਾਇਰਨ ਵੱਜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ 'ਜਲ ਸੰਕਟ' ਚੁੱਪਚਾਪ ਸਾਡੇ ਬੂਹੇ 'ਤੇ ਦਸਤਕ ਦੇ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਾਜ਼ਾ ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜੇ ਇੱਕ ਡਰਾਉਣੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ—ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਭੂਮੀਗਤ ਪਾਣੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਟੂਟੀਆਂ ਦਾ ਸੁੱਕ ਜਾਣਾ ਮਹਿਜ਼ ਇੱਕ ਇਤਫ਼ਾਕ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਹਕੀਕਤ ਹੋਵੇਗਾ।

ਕੁਦਰਤੀ ਭਰਪਾਈ ਨਾਲੋਂ ਨਿਕਾਸੀ ਤੇਜ਼

ਸਰਕਾਰੀ ਮੁਲਾਂਕਣ ਮੁਤਾਬਕ, ਕੁਦਰਤ ਹਰ ਸਾਲ ਮੀਂਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲਗਭਗ 448 ਅਰਬ ਘਣ ਮੀਟਰ ਪਾਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਭੇਜਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਤਰਾਸਦੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ 407 ਬਿਲੀਅਨ ਘਣ ਮੀਟਰ ਹੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ। ਸਾਲ 2025 ਤੱਕ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 247 ਬਿਲੀਅਨ ਘਣ ਮੀਟਰ ਪਾਣੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਕੱਢ ਲਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਹਰ ਸਾਲ ਆਪਣੀ ਕੁੱਲ ਭੂਮੀਗਤ ਜਲ ਸਮਰੱਥਾ ਦਾ 61 ਫ਼ੀਸਦੀ ਹਿੱਸਾ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਸੰਕੇਤ ਹੈ।

ਖ਼ਤਰੇ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਇਲਾਕੇ

ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੀਆਂ 6,762 ਤਹਿਸੀਲਾਂ ਅਤੇ ਬਲਾਕਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੋ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ, ਉਹ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ:

 * 730 ਇਲਾਕੇ (ਓਵਰ-ਐਕਸਪਲੋਇਟਿਡ): ਇੱਥੇ ਪਾਣੀ ਰੀਚਾਰਜ ਹੋਣ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨਾਲੋਂ ਨਿਕਾਸੀ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।

 * 201 ਇਲਾਕੇ: ਬੇਹੱਦ ਗੰਭੀਰ (Critical) ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ।

 * 758 ਇਲਾਕੇ: ਚੇਤਾਵਨੀ (Semi-critical) ਦੀ ਕਗਾਰ 'ਤੇ ਹਨ।

ਹਾਲਾਂਕਿ 73 ਫ਼ੀਸਦੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜੇ 'ਸੁਰੱਖਿਅਤ' ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਗਜ਼ੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਆਰਸੈਨਿਕ, ਫਲੋਰਾਈਡ ਅਤੇ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਵਰਗੇ ਘਾਤਕ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।

ਪਾਣੀ ਹੈ, ਪਰ ਪੀਣ ਲਾਇਕ ਨਹੀਂ

ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ, ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਇੰਨਾ ਖਾਰਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵੀ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ। ਆਰਸੈਨਿਕ ਅਤੇ ਫਲੋਰਾਈਡ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੱਡੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਵੱਡਾ ਖ਼ਤਰਾ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਥਿਤੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਹੇਠਾਂ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਲਈ 'ਜ਼ਹਿਰ' ਸਮਾਨ ਹੈ।

ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਬਨਾਮ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ

ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਬੋਰਵੈੱਲ ਡੂੰਘੇ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਟੈਂਕਰ ਮਾਫ਼ੀਆ ਦੀ ਪਕੜ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਟਕਰਾਅ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚਕਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਮਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਜਲ ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਪੁਖ਼ਤਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਨਾ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਤਾਂ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਬੂੰਦ ਲਈ ਵੱਡੀ ਜੰਗ ਲੜਨੀ ਪਵੇਗੀ।